Osmanlı Devleti’nde Arnavut Sadrazamlar -4: Ferhad Paşa. Müfid Yüksel
Osmanlı Devleti’nde Arnavut Sadrazamlar
Ferhad Paşa
Müfid Yüksel
Arnavut asıllı olup, Enderun’dan kapıcıbaşılık ile dışarı çıkmıştır. Üçüncü Murad devrinde Mirahur-ı evvel iken Yeniçeri ağalığına terfi etmiştir. Daha sonra Rumeli beylerbeyi ve dördüncü vezir olmuştur. Bu sırada İran seferine memur edilip, Safevi ordularını bozguna uğratmış ve Revan’ı zabtetmiştir. Bilahare, Özdemiroğlu Osman Paşa’nın yerine serdar olup tekrar ssafevilere karşı sefere memur edilmiş yine başarı elde ederek bu sefer İran Şahı II. İsmail’in biraderzâdesi Mirza Haydar’ı derdest ederek İstanbul’a getirmiştir. Bunun üzerine ikinci vezir olmuş. 999 Senesi Şevvâlinde Sinan Paşa’nın azliyle ilk def’a sarazamlık mevkiini ihrâz etmiştir. 1000 senesi cemâziyelâhiresinde hakkında vârid olan bazı iddialar üzrine azledilerek tekrar ikinci vezirliğe tenzil-i rütbe ettirilmiştir. 1003 cemâziyelûlasında ise, Sultan III. Mehmed’in tahta çıkışı üzerine, Sinan Paşa’nın yine azledilip Malkara’ya iclâ olunması üzerine def’a-i sâniye olarak makâm-ı sadâret uhdesine tevcih olunmuştur. Ancak altı ay geçtikten sonra aynı senenin Şevvâl ayında, Eflak meselesi bahane edilerek, Eflak Voyvodası ile gizli rabıtası bulunduğuna dair iftira sonucu azl edilir. Bunun üzerine Ferhad Paşa da çiftliğine çekilir. Fakat Koca Sinan Paşa rakibini tasfiyeye kararlı olduğunda peşini bırakmaz Yedikule zindanlarına hapsettirir. 1004 Tarihi Saferinde burada, bu pek şecî’ ve kahraman dilâver olan Paşa haksız yere Koca Sinan Paşa’nın desisesi ile katlettirilir. Cenazesi Ebu Eyyub-i Ensârî civârında önceden inşa ettirdiği büyük türbesinde defnedilir. Halen ayakta olan uzunca kitâbesi şu şekildedir:
رحلت ایتدی عقبای بقایه شادمان
صدرأعظم فاتح ملك عجم جنّت مكان
ایكی كز سرد ار اولوب ایران و توران فتحنه
سرخ سرلر باشینه تنگ اولدی شیراز اصفهان
فتح ایدوب نیجه ولایت یاپدی نیجه قلعه لر
لور و گور و طمانیس گنجه و ملك روان
رأی صائبله عدودن الدی آخر انتقام
مات اولوب شاه عجم بیڭ عذرله دیدی امان
عاقبت شهزاده سن الدی صلاح و صلح ایله
دشمن دینی بو اسلوب اوزره قیلدی بی نشان
ایلدی دین متین اوغرینه چوق جهد و غزاء
اولدی فتحی حشره دك عالمده مذكوراللسان
موت جامڭ حقّ آنه نوش ایلمك قیلدی نصیب
أنبیا و أولیایه قالمدی چون بو جهان
موتنڭ الهامیله علمی دیدی تاریخنی
ایلدی فرهاد پاشا عدن عالیده مكان
صفر ١٠٠٤
Rıhlet etdi dâr-ı ‘ukbâ-yı bekâya şâmdân
Sadr-ı a’zam Fâtih-i Milk-i ‘Acerm cennet-mekân
İki kez serdâr olup İrân u Tûrân fethine
Surhserler bâşına teng oldı Şîrâz Isfehân
Feth idüp nice vilâyet yapdı nice Kal’alar
Lor u Goru Tomanis Gence vü milk-i Revân
,Re’y-i sâible ‘adüvdan aldı âhir intikâm
Mât olup şâh-ı ‘Acem bin özrile didi amân
‘Âkibet şehzâdesin aldı salâh u sulh ile
Düşmen-i dîni bu üslub üzre kıldı bî-nişân
Eyledi dîn-i metîn uğrına çok cehd u gazâ
Oldı fethi haşredek mezkûru’l-lisân
Mevt câmın Hakk ana nûş eylemek kıldı nasîb
Enbiyâ vü evliyâya kalmadı çün bu cihân
Mevtinin ilhamiyle ‘İlmî didi târîhini
Eyledi Ferhâd Paşa ‘adn-ı ‘âlîde mekân
1004 Safer/ Ekim 1595
Ferhad Paşa’nın çeşitli yerlerde hayratı olup, İstanbul’da kumkapı’da Medrese ve Camii vardı. Musalla Medresesi Ve Mescidi denen u iki eser İstanbul’un güzide mimâri eserlerindendi. Ayvansarâyî’nin Hadîka’da nakline göre bu külliyenin inşası şu menkıbe ile anlatılmıştır:
“ Bânisi Sadr-ı a’zam Ferhâd Paşa’dır. Şeyh Ramazan Halvetî hulefâsından Şeyh Mahmûd Efendi Paşâ-yı müşarunileyhin Yeniçeri ağası iken görmüş olduğu rüyâsını dâmâd-ı sultânî ve ve sadr-ı a’zam olacaksınız deyu tebşîr ile ta’bîr etmekle Paşâ-yı müşarunileyh dahi vâki’ olursa Şeyh’e bir mescid binâsı nezr eylediğine binâen sadâretinde nezrine vefâ ederek mescid-i mezbûru binâ eylemişdir. Mumaileyh ba’de zamân Şeyh-i Ferhâd deyu meşhûr oldı.
Vezîr-i müşârunileyh Arnâvudiyu’l-Asl olup, Sarâ-yı hjümâyundan kapıcubaşılık ile çerâğ ve devr-i Murâd H3an-ı sâlis’de mirahur-ı kebîr olup ba’dehu ağâ-yı Yeniçeriyân ve Sûr-i hümâyun akîbinde zuhur eden fetretde azl ve vezâretle Rumeli eyaletiyle tevkîr ve ba’dehu İran seraskerliğiyle ol tarafa tesyîr ve cânib-i İrân’ı virân edüp ve kal’a-i Revân’ı teshîrden sonra dilhâh-ı devlet-i aliyye üzere sulhu rabtla Şâh’ın birâderzâdesi Haydar Mirzâ’yı ala tarîki’r-rehn rikâb-ı padişâhîye irsâl eyledikden sonra, 999 Şevvâlinde Sinan Paşa’nın def’a-i sâniye azlinde Vezîr-i A’zam olup heman altı ay mürurunda cenha-i irtikâb-ı dürûğ ile ma’zul ve makâm-ı evveline irsâl ve yerine def’a-i sâlise olarak Siyavuş Paşa mevsûl oldu. Ve cülûs-i Muhammed Hânî’de İstanbul kâimakâmı bulunmağın Sinân Paşa’nın def’a-i sâlise azlinde yine halef olup lakin ol vakitlerde zuhur eden Eflak seferi münasebetiyle ol canibe âzim ve temşît-i umûr üzere iken bilâ sebep azl ve def’a-i râbi’a olarak Sinân Paşa tasaddur etdikde bunlar İstanbul tarafına firâr ve halefi gadriyle maktulen vefat etdi.” (Ayvansarâyî, Hadîka, Hattat Rakım Nüshası, 101a-101b;Matbu, 1281:1/202-203;Galitekin Yayını, 2001:267-268)
Bu eserler 10 Temmuz 1327 (1911) Aksaray yangınında yandığından bakımsız kalmış, bir daha restore edilmemiştir. Mescid ve medrese birbirinden bağımsız şekilde yapılmış. Medrese revaklı ve ortası avluludur. Dershane ve oniki odadan müteşekkildi. İki odası diğer odalardan daha büyükçeydi. Dershane kısmı ise büyük ve müzeyyen bir kubbe ile örtülüydü. Ayrıca Fahrî oymalı bir mihraba sahipti. Revaklar ise son derece estetik sütunlarla çevrilmiş idi. Bu medrese dershane ve revaklarında Osmanlı oymacılık ve taş yontma sanatının en güzel örnekleri bulunmaktaydı. Cumhuriyet devrinde iyice harap hale gelen medresenin yerine, enkazı kaldırılarak, dönemin kültür bakanı R. N. Edgüer’in 2/1/1939 tarihli yazısı gereğince ilk mektep binası inşa edilmiş, halen burada ilköğretim okulu bulunmaktadır. Kârgir duvarlı, ahşap çatılı fevkânî mescid ise yine yıkılmış olup, yerine apartmanlar yapılmıştır. (Encümen Arşivi, No: 33; İ. Hakkı Konyalı Arşivi, No:547). Ayrıca, Cami ve medrese ile alakalı 14 Kânûn-i Sânî 1335/Ocak 1919 Tarihli Zaman Gazetesinde mufassal mâlumât mecuttur.
Ferhad Paşa'nın Eyüp'teki Türbesi
Ferhad Paşa'nın İstanbul Kumkapı'daki musalla Camii Yıkılmadan Evvel
Kumkapı'daki Musalla Mescidi'nin Arsasının satılıp yerine Okul yapılmasıuna ilişkin Bakanlar Kurulu Kararı: Başbakan Demirel'in İmzası İle
Cami Ve Medresenin Yıkılmasına İlişkin 1939 Tarihli Belge
Yorumlar
Yorum Gönder