İstanbul’un Kaybolan Camileri: Fatih/Aksaray-Sultan Camii (Osman Şah Vâlidesi Camii)

 

İstanbul’un Kaybolan Camileri:

 

Fatih/Aksaray-Sultan Camii (Osman Şah Vâlidesi Camii)

 

Müfid Yüksel

 

Fatih- Cerrahpaşa-Aksaray, İnebey Mahallesi, 852 Ada,9, 92, 75,79,

88 parsellerde yer almaktaydı.

 

Bu câmi ile ilgili Hadîkatu’l-Cevâmi’de şu kayıtlar yer almaktadır:

 

“ Sultan Câmii

Bâniyesi Hanım Sultan, Sâhibe-i hayr Sultan Selîm-i Evvel’in kerimesi Hatice Sultan’ın duhter-i pâkizesidir. Ceddi Sultan Selîm’in türbesi civârında müstakil türbede vâlidesi ile medfûnedir. Tâk-ı Dergâhında vâkî târih budur:

 

بنت سلطان سليم خانم سلطان

ياپدی بو جامع قبول ايده جليل

ذكرقرآن و طاعتله شاد اوله

تا قيامت اولميه هر گز ذليل

ايشدوب ديدی خرد اتمامنی

ديدی تاريخ انّها خيرٌ جَميل  ٩٥٠

 

 

Bint-i Sultân Selîm Hanım Sultân

Yapdı bu câmi’ kabul ide Celîl

Zikr-i Kur’ân ve tâatla şâd ola

Tâ Kıyâmet olmaya her gez zelil

İşidüp didi Hired itmâmını

Didi târîh İnneha hayrun Cemîl  انّها خيرٌ جميل  950

 

Mahallesi yokdur. Der kurb-i Aksaray

(Ayvansarâyî, Hadîka, Topkapı Sarayı nüshası, H-1568: 48b; İst. Üniv. Mrkz. Kütüp. TY. 8872. Hattat Râkım Nüshası, 1231: 59b, Matbu Nüshha 1281:1/120; İhsan Erzi Yayını, 1987:1/162; A. Nezih Galitekin Yayını, 2001:175)

 

Câmi Mimar Sinan’ın eseridir. Mimar Sinan Tezkiretu’l-Bünyân’da inşa ettiği camiler listesinde bu camiyi de zikretmektedir.

 

“ 5- Osman Şah Vâlidesi Câmii. Aksaray Pazarı Kurbunda.”

Sâ'î Çelebi'nin Mimar Sinan'ın Eserleri ile ilgili Tezkiretu'l-Bunyân adlı ünlü eserinde (Dersaâdet, İkdâm Matbaası, İstanbul, 1315) Aksaray-Sultan Camii  Sayfa: 28)

Tezkiretu'l-Bunyân'daki bu kayıt Camiin Mimar Sinan eseri olduğunu kesinleştirmektedir.

Evliyâ Çelebi Seyahatnamesinde de

“ Aksaray Kurbunda Osman Şah Vâlidesi Camii: Süleyman Hân'ın Koca Mi'mâr Sinan'a binâsıdır.” Kaydı yer almaktadır

 

(Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Evliyâ Çelebinin Kendi hattı/el yazısı ile olan Nüsha, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Yazmaları. Bağdat 304. Cilt.1 Varak:90a ;Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Matbû Nüsha, Cilt.1, 1314/311)

Câmi, Hacı İsmail Beyzâde Osman Bey’in “Mecmuâ-i Cevâmi’ adlı eserinde, “Sultan Camii, Aksaray’da, Bânisi: Sultan Selim Hân-ı Evvel’in kerimesi Hadice Sultan’ın kızı” şeklinde kaydedilmiştir. (Mecmuâ-i Cevâmi’, 1304: 66-67; A. Nezihi Galitekin Yayını, 2003:66-67

 

Bu Cami-i Şerif, İbrahim Hakkı Konyalı’nın Mimar Sinan Eserleri adlı kitabında da yer almaktadır. Konyalı’ya göre Cami, “yol açılırken yıkılmış. Mâbedin büyük ve kıymetli taşlarıyla beraber kitâbesi de toprak altında kalmıştır. Şimdi burası arsa halindedir. Mabedin sağındaki mezarlığı kısmen durmaktadır. Bu mâbed şimdiki yoldan 3,5 metre aşağıda kalmıştır.” (Konyalı, Mimar Sinan’ın Eserleri, Daktilo Halinde, İBB Taksim Atatürk Kitaplığı, Shf. 126-127)

 

Cami ile alakalı, Tahsin Öz’ün İstanbul Camileri adlı eserinde çu kayıtlar yer almaktadır:

“Sultan Camii: Aksaray, İnkılap Caddesi, Cezmi Sokağı.

Not (301) : Sultan Camii: Bâniyesi, Selim I. Torunu Hatice Sultandır. Bazı kaynaklar Yavuz’un kızının oğlu Osmanşah Bey tarafından yaptırıldığını yazmaktadır. Arsa halinde iken yola kalbedilmiştir. (Öz, 1997: 1/124)

 

Cami, 1261/1845 Mühendishane Haritasında 369 Numarada yer aldığı gibi Yine Mühendishanenin 1264/1847 Tarihli Camiler haritasında aynı numarada yer almıştır.

Cami, Ekrem Hakkı Ayverdi’nin yayınladığı 1875-83 Haritasında yer almaktadır. 

Cami Ayrıca Müller Haritasında ve Kadastrallerde de yer almaktadır. 

 Ayrıca Camiin tamamen yıkılmadan önce bazı fotoğrafları da bulunmaktadır. 

Fotoğraflar için ayrıca bakınız: İşli, Hayri Necdet; Büyükseçgin, İsmail, 2017. Osmanlı Devri İstanbul Camileri, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul. Cilt:1 Sahife: 227

Bazı kaynaklara göre, iri kesme taş örgülü ve tek kubbeli bir cami imiş. (Konyalı, Mimar Sinan Eserleri)

Yaptığımız tesbitlerde, Camiin mezarlığının bir kısmı yola gitmiş. Diğer kısımlarına bina inşa edilmiştir. Camiin kendi ana sahanlığının bulunduğu 9. Parseldeki alana ise Vakıflar idaresince İşhanı yapılmıştır. Bu İşhanı son dönemde Vakıflar tarafından yıktırılmış olup, Camiin asıl parseli olan 9. Parselde Evkaf idaresi tarafından yeniden İş Hanı/AVM yapılmaya çalışılmaktadır. 

 

Bibliography

 

Ayvansarâyî, Hafız Hüseyin, Hadikatu’l-Cevâmi’, Yazma, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Yazmaları, H- 1568

Ayvansarâyî, Hafız Hüseyin, Hadikatu’l-Cevâmi’, 1231. Yazma, İstanbul Üniversitesi, Merkez Kütüphanesi Yazmaları, Hattat Mustafa Râkım Nüshası, TY. 8872

Ayvansarâyî, Hafız Hüseyin, Hadikatu’l-Cevâmi’. 1281. Cilt. 1-2. Matbaa-i Amire, İstanbul

Ayvansarâyî, Hafız Hüseyin, Hadikatu’l-Cevâmi’ (Camilerimiz Ansiklopedisi). 1987. Yayına Hazırlayan: İhsan Erzi, Cilt. 1-2. Tercüman, Aile ve Kültür Kitaplığı Yayınları, İstanbul

Ayvansarâyî, Hafız Hüseyin, Hadikatu’l-Cevâmi’. 2001. Hazırlayan: Ahmed Nezih Galitekin, İşaret Yayınları, İstanbul.

Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Yazmaları, Bağdat: 304

İşli, Hayri Necdet; Büyükseçgin, İsmail, 2017. Osmanlı Devri İstanbul Camileri, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul

Osman bey, Hacı İsmail Beyzâde, 1304. Mecmuâ-i Cevâmi’, Nâşiri: Vatan Kütüphanesi Sahibi Ohannes. Karabet ve Kasbar Matbaası, Dersaâdet. A. Nezih Galitekin Yayını. 2003. Osmanlı Kaynaklarına Göre İstanbul içinde, İşaret Yayınları, İstanbul

Öz, Tahsin, 1997. İstanbul Camileri, Cilt. 1-2, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 3. Baskı, Ankara

Sâî Çelebi, Tezkiretü’l-Bünyân, Koca Mi’mâr Sinan’ın Mükemmelen Tercüme-i Hâliyle Âsârı Hakkında Ma’lûmâtı Hâvîdir. Kütüphâne-i İkdâm, Tâbı’ ve Nâşiri: İkdâm Gazetesi Sâhib-i İmtiyâz ve Başmuharriri: Ahmed Cevdet, Dersaâdet, İkdâm Matbaası, 1315