İstanbul’un Kaybolan Camileri: Kıztaşı-Mustafa Bey Cami-i Şerîfi

 

İstanbul’un Kaybolan Camileri:

Kıztaşı-Mustafa Bey Cami-i Şerîfi

Müfid Yüksel

Câmi Fâtih Sofular mahallesi, Kızanlık caddesi üzerinde, 1058 Adada, şimdi mevcut olan Mustafa Çelebi çeşmesinin sağ tarafında yer almaktaydı. Kayıtlara göre câmi Fâtih Sultan Mehmed devrine ait olup, Fâtih’in kapıcıbaşısı Mustafa Bey bin Abdullah tarafından yaptırılmıştır.(Ünver, 1996:326) Bu câmi ile ilgili Ayvansarâyî Hadîkatu’l-Cevâmi’de şunları söylemektedir:

“ Mustafa Beğ Mescidi Der Kurb-ı Câmi-i Halîl Paşa

Bânîsi Ebu’l-Feth Sultân Muhammed Hân hazretlerinin zamân-ı saltanatlarında reisu’l-bevvâbîn bulunan Muslihuddîn Mustafa Beğ’dir. Kendi dahi civârında şehîden medfûndur. Seng-i mezârında tarih-i rakmisi budur 874. Minberini Yağlıkçı El-Hâcc Hasan Ağa vaz’ eylemişdir. Mahallesi vardır. (Ayvansarâyî, Hâdîka,Hattat M. Rakım Hattı, 1231:98a;  1281:1/197;Galitekin Yayını, 2001:262)

Bu câmi ile ilgili ilk önemli kayıt İstanbul Vakıf tahrir defterlerinde bulunmaktadır. 953/1546 ve 1009/1600 Tarihli Vakıf Tahrir Defterlerinde şu kayda rastlanmaktadır:

“Mahalle-i Mescid-i Mustafa Beğ B. Abdullah

Vakf-ı Mustafa Beğ Bin Abdullah

Vâkıf-ı mezbûrun 874 Rebî’u’l-âhirinin evâsıtında vâkî olmış Mevlâna Mehmed bin Ferâmurz imzasıyla bir vakfiyyesi vardır ki mazmunı zikrolunur.

 Asl-ı Vakf

Hânehây-i tahtânî 3 bâb ve zülle ve sofa ve muhavvata ma’a dekâkîn 4 bâb der nezd-i mescid-i mezbûr mahdûd Mehmed Fakîh mülki ve  etrâf-ı selâseden tarik-ı âmm ile. Hâsıl Fî Sene 850

Dekâkîn 6 bâb ma’a hucerât 6 bâb der kurb-ı bâzâr-ı Kehle der mahalle-i Çakır Ağa. Hasıl Fî Sene 2208

Dekâkîn 7 bâb der nezd-i mescid-i mezbûr. Hâsıl Fî Sene 440

Hânehâ-i tahtânî ve fevkânî der mahalle-i Yonca mahdûd Bâris ve Levon ve Maspero mülkleri ve tarik-ı âmm ile. Hâsıl Fî Sene 360

El-Masraf

Cihet-i İmâm Fi Yevm 2,5

Cihet-i Müezzin Fi Yevm 2

Cihet-i Dühn-i Sirâc ve Hasîr Fî Şehr 15

Cihet-i Tevliyyet hâric-i ez vakfiyye Fî Şehr 15

Şart-ı Vâkıf

Tevliyyet Sinan Bin Abdullah’a Ve nezâret Bâb-ı Sa’âdet’de Kethüdâ-i Bevvâbîn olana. Hâliya mütevelli Aydın Sûfîdir.” (İstanbul Vakıfları Tahrîr Defteri, 953/1546: 223; 2004:344-345)

Bu kayda göre 14-15 Rebîulâhir 874/21-22 Ekim 1469 Tarihli bir vakfiyesi mevcut olup, bu tarihten önce Hadika sahibinin Kapıcıbaşı dediği Mustafa Beğ Bin Abdullah tarafından  yaptırıldığı kesinleşmektedir.

Câmi ahşap çatılı ve büyükçe minareli bir cami imiş. Cami E. Hakkı Ayverdi’ye göre 1918’de Fatih yangınında yanmış. (Ayverdi, 1958: 41). Tahsin Öz’e göreyse, cami 1948’de yanmış olup hiçbir eser kalmamıştır. (Öz, 1997:1/1089 Bugün Fener Patrikhanesi arşivinde yer alan 20. Yüzyıl başlarına ait bir fotoğrafta camiin minaresi kıztaşı ile birlikte ayakta olarak görülmektedir. Sonradan 202/1787 tarihinde camiin sol tarafında El-Hâcc Mimâr Mustafa   tarafından yaptırılmış olan çeşme (Tanışık,1943:1/210;Egemen,1993:632) ise halen ayakta olup, son zamanlarda restore edilmiştir.

Bibliography

Ayvansarâyî, Hafız Hüseyin, 1231. Hadîkatu’l-Cevâmi’, Yazma, Müstensih: Hattat Mustafa Râkım, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Yazmaları, TY 8872

Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin, 1281. Hadîkatu’l-Cevâmi’, Cilt. 1-2, Matbaa-i Âmire, İstanbul

Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin, 1987. Hadîkatu’l-Cevâmi’, Cilt. 1-2; Hazırlayan: İhsan Erzi, Tercüman Yayınları, İstanbul

Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin, 2001.Hadîkatu’l-Cevâmi’, Hazırlayan: A. Nezih Galitekin, İşaret Yayınları, İstanbul

Ayverdi, Ekrem Hakkı, 1958. Fatih Devri Sonlarında İstanbul mahalleleri, Şehrin İskânı Ve Nüfusu, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı

Egemen, Affan, 1993. İstanbul’un Çeşme Ve Sebilleri, Arıtan Yayınevi, İstanbul

Fatih Camileri, 1991. Fatih Camileri Ve Diğer Tarihi Eserler,Türkiye Diyanet Vakfı Fatih Şubesi Yayınları,İstanbul

İstanbul Vakıfları Tahrîr Defteri, 953/1546 Tarihli, Neşredenler: Ord. Prof. Ömer Lütfi Barkan-Ekrem Hakkı Ayverdi, İstanbul Cemiyeti Neşriyatı, 1970. Baha Matbaası, İstanbul

İstanbul Vakıfları Tahrîr Defteri, 1009/1600 Târîhli, Hazırlayan: Doç. Dr. Mehmet Canatar, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 2004. İstanbul

Öz, Tahsin. 1997. İstanbul Camileri, Cilt.1-2, 3. Baskı, TTK. Yayınları, TTK. Basımevi, Ankara

Tanışık,İbrahim Hilmi, 1943. İstanbul Çeşmeleri 1, İstanbul Ciheti, Maarif Vekilliği Antikite Ve Müzeler Müdürlüğü Yayınlarından,Maarif Matbaası, İstanbul

Ünver, A. Süheyl,1996. İstanbul Risaleleri 5, İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları,İstanbul