Şâfiî Fukahasının Meşâhirinden Ebu Nasr İbn Sabbağ’ın (400/1009-477/1084) Şafii Fıkhının fürûuyla alakalı Eş-Şâmil Fi’l-Furûi’ş-Şâfi’iyye الشامل في الفروع الشافعية Adlı dev eserinin kayıp olup, geçen yıl bulduğumuz bilinen yegâne yazma nüshası

Şâfiî Fukahasının Meşâhirinden Ebu Nasr İbn Sabbağ’ın (400/1009-477/1084) Şafii Fıkhının fürûuyla alakalı Eş-Şâmil Fi’l-Furûi’ş-Şâfi’iyye   الشامل في الفروع الشافعية   Adlı dev eserinin kayıp olup, geçen yıl bulduğumuz bilinen yegâne yazma nüshası. Bu nüsha ikinci kopya olup, 585/11891190 Tarihimde Batı İran’daki İlâm şehrindeki Nizâmiye medresesinde  Süleyman bin Ebi’l-Muzaffer El-Cîlî tarafından, müelifin kendi nüshasından istinsah edilmiştir. Eserin kütüphanede Sadece 5 cildi mevcut olup, -2,3,4,5,7. Ciltler- Diğer ciltler ise mefkudtur:

الكتاب الشامل في الفروع الشافعية  لنحرير الفقهاء العلامة ابی نصر ابن الصباغ البغدادي الشافعي رحمه الله المتوفی سنة ٤٧٧

هذا الكتاب كان مفقوداً حتی الی يومنا  في السنة الماضية  وجدنا  في مكتبة  قصر\متحف طوپ قپو  خمسة اجزاء منه مخطوطة

قد نقلت هذه خمسة اجزاء من نسخة المؤلف بتاريخ سنة ٥٨٥ من الهجرة النبوية  في المدرسة النظامية  بمدينة ايلام في غرب ايران من قبل سليمان بن ابی المظفر الجيلي رحمه الله

“   İBNÜ'S-SABBAĞ

Ebû Nasr Abdüsseyyid b. Muhammed b. Abdilvâhid el-Bağdâdî (ö. 477/1084) Şafiî fakihi.

400 (1009) yılında Bağdat'ta doğdu. İl¬mî geleneğe sahip bir aileye mensuptur. Ebü'I-Hüseyin Muhammed b. Hüseyin el-Kattan ve İbn Şâzân el-Bağdâdî'den ha¬dis dinledi; Kadı Ebü't-Tayyib et-Taberî'-den fıkıh okudu. Zamanında Irak bölgesi¬nin önde gelen Şafiî fakihlerinden biri ol¬du. Selçuklu Veziri Nizâmülmülk'ün 459'-da (1067) inşa ettirdiği Nizamiye Medresesi'nde Ebû İshak eş-Şîrâzî'nin ders ver¬meyi reddetmesi üzerine İbnü's-Sabbâğ ders verdi. Ancak öğrencilerin çabalarıyla Ebû İshak eş-Şîrâzî'nin kararından vaz¬geçmesi üzerine yirmi gün sonra bu gö¬revden alındı. Talebeleri ve kendisinden rivayette bulunanlar arasında oğlu Ebü'l-Kâsim Ali, Hatîb el-Bağdâdî, Ebü'l-Kâsım İsmail b. Ahmed es-Semerkandî, Harîrî, Mü'temen b. Ahmed es-Sâcî, Muhammed b. Abdülbâkl ei-Ensârî, Muham¬med b. Ahmed eş-Şâşîve Ebû Nasr el-Gâzî gibi âlimler bulunmaktadır.

İbnü's-Sabbâğ, 476 (1083) yılında Şîrâ-zî'nin vefatının ardından Nizamiye Med-resesi'nde bir yıl daha ders verdikten son¬ra gözlerinden rahatsızlanınca azledildi. Bu göreve tekrar dönmek için Nizâmül-mülk'le görüşmek üzere İsfahan'a gitti. Nizâmülmülk'ün kendisi için ayrı bir med¬rese inşa edilmesi İçin emir vermesi üze¬rine Bağdat'a geri dönen İbnü's-Sabbâğ üç gün sonra 13 veya 14 Cemâziyelevvel 477 tarihinde bu¬rada vefat etti. Önce evine defnedilen ce¬nazesi daha sonra Bâbü Harb Kabrista-nı'na nakledildi. Zühd ve takvâsıyla tanı¬nan İbnü's-Sabbâğ'ın Ebû İshak eş-Şîrâzî'ye denk olduğu, hatta mezhep fıkhını ondan daha iyi bildiği nakledilir. Hanbelı âlimi Ebü'1-Vefâ İbn Akil de onun tanıdığı üç mutlak müc-tehidden biri olduğunu söylemekte mezhepte yerleşik bazı görüş¬leri eleştirdiği de görülmektedir.

Eserleri.

1. eş-Şâmil İbn Hallikân ta¬rafından Şafiî fıkhının en güvenilir kitap¬larından biri olarak nitelendirilen esere öğrencisi Ebû Bekir Mu¬hammed b. Ahmed eş-Şâşî'nin eş-Şâiî adıyla kaleme aldığı yirmi ciltlik şerhinden başka Osman b. Abdülmelik el-Kürdî ve İbn Hatîb Cibrîn'İn de birer şerh yazdığı Kutbüddin İs-mâii b. Muhammed el-Hadramî'nİneş-ŞĞmU'öeu derlendiği anlaşılan el-Mün-tehab adlı bir eserinin bulunduğu kaydedilmektedir.

2. et-Ta-rîku's-sâlim ilallâh. Bazı tasavvufî konula¬rın ele alındığı eser Tezkİretü'l-câlim ve't-tarîku's-sâlim ve Vddetü'l-'âlim ve't-tan-ku's-sâlim adlarıyla da anılır.

3. el-Kâmil. Şafiî ve Hanefî mezhepleri arasındaki gö¬rüş ayrılıklarının ele alındığı bir eserdir.

4. Fetâvâ. Mü¬ellifin, yeğeni Ebû Mansûr Ahmed b. Mu¬hammed İbnü's-Sabbâğ tarafından bir araya getirilen fetvalarından oluşan eser¬den Tâceddin es-Sübkî bazı nakiller yap¬mıştır.

Bunların yanında Kifâyetü's-sâ'il ve ei-'Udde ('Cimde) fî uşûli'J-hkh adlı eser¬ler de kaynaklarda İbnü's-Sabbağ'a nis-bet edilmektedir. Ayrıca Kâtib Çelebi Ebü'n-Nasr İbnü's-Sabbâğ'a el-İş'âr bi-ma'rifeti ihtilâfı cuîemâ3i'l-emşâr adlı bir eser nisbet etmekteyse de bu kitap Ebû Mansûr İb¬nü's-Sabbâğ'a ait olmalıdır. “

Notlar:

17 veya 18 Eylül 1084

İbn Hal-likân, m, 217

Süb-kî, V, 123

a.g.e., V, 127-134

Vefeyât, II1, 217

Keşfü'z-zunûn, II, 1025

TSMK, IIL Ahmed, nr. 778; ayrıca bk. Brockelmann, GAL, I, 486

Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2004

ibn Hallikân, III, 217; Kayseri Râşid Efendi Ktp., nr. 27016/7, vr. 119b-131

Sübkî, V, I 22; Keşfü'z-zunûn, II, 1129

Keşfü'z-zunûn, II, 1381

Jabakât, V, 127-134

Keşfü'z-zunûn, I, 104

Sübkî, IV, 153

Bibliyografya ;

İbnü'l-Cevzî, el-Muntazam, IX, 12-13; İbnü'I-Esîr, et-Kâmil,X, 141; İbnü's-Salâh, Tabakâtü'l-fukahâVş-Şafı'iyye, Beyrut 1413/1992,1, 523, 549; Nevevî, Tehzîb, 1/2, s. 299; İbn Hallikân, Ve-feyât, İli, 217-218; Zehebi. A'lâmû'n-nübelâ', XVIII, 464-465; a.m\f..el-Mu'infî tabakâti'l-mu-haddişîn (nşr. Hcmmâm Abdürrahîm Saîd), Am¬man 1404/1984, s. 137; Ahmed b. Aybek ed-Dimyâtî, el-Müstefâd min Zeyli Târihi Bağdâd (nşr. M, Mevlûd Halef], Beyrut 1406/1986, s. 296-297; Safedî. Nektü'l-himyân (nşr. Ahmed Zekî Bek], Kahire 1329/1911, s. 193; Yâfiî, Mir'â-tü'l-cenân,\\[, 121;Sübkî, Ta£>afcât(Tanâhî], IV, 153; V, 122-134; İsnevî, Tabakâtü'ş-ŞâfiHyye, II, 130-131; İbn Kesîr. el-Bidâye, XII, 126-127; a.mlf.. Tabakâtü't-fukahâ'i'ş-Şârt'iyy'tn (nşr. Ahmed Ömer Hâşim - M. Zeynühiim M. Azb], Kahire 1413/1993, II, 464-465; İbn Kâdî Şühbe, Tabakâtü'ş-Şâfı'iytje, 1, 251-252; İbn Tağrîber-dî, en-riücûmü'z-zâhire, V, 119; Taşköprizâde, Miftâh.u's-sa'âde,]\, 325; Keşfü'z-zunûn, I, 104, 389; II, 1025, 1114, 1129, 1218, 1381, 1501; Brockelmann. GAL, 1, 486; SuppL, 1,671; Kara-tay, Arapça Yazmalar, li, 652; Hacvî, et-Fİkrü's-sâmî fi târîhi'l-fıkhi'l-İslâmî [nşr. Eymen Salih Şa'ban), "   (Türkiye Diyanet Vakfı, İslâm Ansiklopedisi)