İstanbul'un Kaybolan Camileri EĞRİKAPI-AVCIBEY CAMİİ

Cami, Fatih İlçesi, Ayvansaray (Eski Avcıbey) Mahallesi, Şişehane Caddesi, 2701 Ada, 43. Parselde bulunmaktaydı.

Bu Cami ile alakalı Ayvansarâyî, Hadîkatu’l-Cevâmi’de şunları kaydeder:

“Eğrikapu Mescidi Der Dâhil-i Bâb-ı Mezbûr

Bânisi Sultan Muhammed’in Avcıbaşısı Mehmed Beğdir. Kendi merkadi dahi mukâbilinde vâki’ Arab Hekîmzâde El-Hâcc ‘Alî’nin hayrı olan mektebde vâki’ Tâbi’înden Şu’be nâm zâtın kabri kurbunda olduğu mahallesi imâmı olan Mevlidhân-ı Şehriyârî Seyyid Mahmûd Efendi’den mes’mû’dur.[1] Mahallesi vardır.” (Ayvansarâyî, Hadîka, Yazma, 1231:21a; Matbu, 1281:1/37-38; Galitekin Yayını, 2001:78)

Vakıf Tahrîr Defterlerinde ise şu kayıt yer almaktadır:

“ 3184. Vakf-ı Avcı Beg

Vâkıf-ı mezbûrun dokuz yüz otuzaltı (936) Rebî’u’l-âhirinün evâilinde vâki’ Sa’dî Efendi imzâsıyla bir vakfiyesi vardur ki mazmûnı zikrolunur.

Asl-ı vakf

Nakdiye-3200- Hâsıl Fi sene 320

Hücre-i süfliye der kurb-ı mescid mahdûdMuslihuddîn mülki ve vakf ve tarîk-ı ‘âmmile, hâsıl Fi sene 180

Zemîn-i maktû’ der mahalle-i mezkûre mahdûd ‘Ali Beg ve binâ-i kâfirî ve tarîk-ı ‘âmm ile der zimem-i nâs – Hâsıl fi sene 230

Şart-ı vâkıf: mahsûlât-ı evkâf Avcı Beg mescidinin mesâlihine sırf oluna hâliya mütevellî Mustafa’dur.” (Vakıf Tahrîr Defteri, 953/1546 tarihli, 1970: 423 (2475) “Hücre hâlen mevcûd değildür dirler.” (Vakıf Tahrir Defteri, 1009/1600 tarihli, 2004: 695)

Her iki tahrir defterinde, Avcı Bey mescidi, Çakırcıbaşı (Çakır Ağa) Mescidi mahallesinde gösterilmiştir. Ve “ Mahalle-i Mescid-i Çakırcıbaşı Eş-Şehîr Bi-Avcıbaşı” denmiş. Bu yüzden Ekrem Hakkı Ayverdi eserlerinde her iki mescidi birbirine karıştırmış. Çakır Ağa camiinin müretteb vakfiyesi bulunmadığından Avcıbaşı Camiinin vakfiyesinin önceden olmadığı zehabına kapılmıştır. (Ayverdi, 1958:13). Ayverdi ve Ülgen tarafından Fatih devri mahalleleri arasında zikredilse de, (Ülgen, 1939:29,38; Ayverdi, 1958: 13,58) tahrir defterlerindeki kayıtlardan dolayı Avcıbey mahallesinin tam olarak ne zaman oluştuğu meselesi de aydınlanamamaktadır.

Çeşitli zamanlarda tamir gören camiin II. Mahmud devrinde yeniden ihya olunduğu zannedilmektedir. Tuğla minareli, taş ve tuğla duvar örgülü, mustatil planlı, kıble duvarı eğri ve ampir üslubundaki bu cami 1933 yılında Evkâf direktörlüğü tarafından yıkıcıya satılıp, yıktırılmıştır.

Cami yıktırılmadan önce medhal kapısı üzerinde şöyle bir kitâbe mevcutmuş:

بانئ أوّل فاتح سلطان محمّد خان حضرتلرینڭ آوجی باشیسی محمّد بگ

“Bâni-i Evvel Fâtih Sultan Muhammed Hân Hazretlerinin Avcıbaşısı Mehmed Beğ”

(Encümen Arşivi, No:47)

Bu kitabe yıkım esnasında kaybolmuştur. Avcıbey mahallesi Şişehâne caddesinde yer alan Cami ve avlusunun halen arsası mevcut olup, arsanın cami binası bölümünde bir gecekondu bulunmaktadır. Camiin bânisi Avcıbaşı Mehmed Bey’in kabri ise, cami arsasının karşısında, tâbi’înden Hz. Şu’be mezarı olarak bilinen kabrin sol tarafında yer almaktadır. AvcıbaşıMehmed Bey’in mezar şâhidesi kitabeden hâlidir. Hâcet penceresinin yanında 1953 senesinde konulmuş Latin harfli bir kitabe mevcuttur. (Öz, 1997:1/50)

Eğrikapı-Avcıbey Cami-i Şerîfi uzun yıllar arsası hâli kalıp, gecekondu istilâsına maruz kalmışken, şu sıralarda hayırsever kimseler tarafından yeniden aslına uygun surette ihyâ edilmektedir.

Eğrikapı-Avcıbey Camii ile ilgili Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde Bulunan Bir Vesika (Sultan III. Selîm Berâtı) :

BOA

Cevdet Evkaf

1477

1/R/1209

Tuğra: Selîm Bin Mustafa

İstanbul’da Eğrikapu nezdinde müteveffa Avcı Beğ evkâf-ı şerîfi mahsûlâtından almak üzre yevmî iki akçe vazîfe ile imâm olan Ahmed Sünbül Halîfe İbn Mehmed Şâkir …..kendü hüsn-i rızâsıyla mümtâz-ı cemâat işbu râfi’-i tevkî’-i refî’u’ş-şân-ı hâkânî Mustafa İbn Ebîbekir zîde salâhuhuya ferâğat ve kasr-ı yed etmekle kasr-ı yedinden tevcîh olunup yedine berât-ı şerîfe-i âlîşânî verilmesi ricâsına nâzır-ı vakf akzakuzâti’l-müslimîn İstanbul kadısı Mevlâna Kethüdazâde Mehmed Sâdık zîdet fezâiluhu ‘arz etmekle mucebince tevcîh olunmak fermânım olmağın hakkında mezîd-i inâyet-i pâdişâhânem zuhûra getürüp bin iki yüz dokuz senesi rebî’u’l-evvelinin yirmi yedinci günü târîhiyle müerreh verilen ruus-i hümâyûnum mucebince bu berât-ı hümâyunu Verdim ve buyurdum ki, mezbûr Mustafa Halîfe İbn Ebîbekir zîde salâhuhu varup kasr-ı yed eden merkûm yerine imâm olup edâ-yı hizmet eyledikden sonra ta’yîn olunan yevmî iki akçe vazîfesin evkâf-ı mezbûr mahsûlâtının mütevellisi olanlar yedinden alup mutasarrıf ola. Şöyle bileler. Alâmet-i şerîfeye i’timâd kılalar.

Fi Gurreti Şehri Rebî’i’l-âhirSenetiTis’a Ve Mieteyn Ve Elf (1 Rebî’u’l-âhir 1209)

Bibliography

Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin, 1231. Hadikatu’l-Cevâmi, Yazma, Müstensih: Hattat Mustafa Rakım, İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Yazmaları, TY. 8872

Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin, 1281. Hadîkatu’l-Cevâmi’, Cilt. 1-2, Matbaa-i Âmire, İstanbul

Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin, 2001.Hadîkatu’l-Cevâmi’, Hazırlayan: A. Nezih Galitekin, İşaret Yayınları, İstanbul

Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin, 1179/1765-66. Mecmûa-i Tevârîh, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Yazmaları, Müellif Hattı, Hazine:1565

Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin, 1985. Mecmûa-i Tevârîh, Hazırlayanlar: Fahri Ç. Derin-Vâhid

Çabuk, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 3092, İstanbul

Ayverdi, Ekrem Hakkı, 1958. Fatih Devri Sonlarında İstanbul Mahalleleri, Şehrin İskânı Ve Nüfusu, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Ankara

Encümen Arşivi, No:47

Fâtih Câmileri, 1991. Türkiye Diyanet Vakfı Fatih Şubesi, İstanbul

İstanbul Vakıfları Tahrîr Defteri 953/1546 Tarihli, 1970. Neşredenler: Ord. Prof. Ömer Lütfi Barkan-Ekrem Hakkı Ayverdi, İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü, Baha Matbaası, İstanbul

İstanbul Vakıfları Tahrîr Defteri 1009/1600 Tarihli, 2004. Hazırlayan: Doç. Dr. Mehmet Canatar, İstanbul Fetih Cemiyeti, Özal Matbaası, İstanbul

Öz, Tahsin. 1997. İstanbul Camileri, Cilt. 1-2, 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara

Ülgen, Mimar Ali Saim, 1939. Fatih Devrinde İstanbul, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Ankara

Not:

[1] Ayvansarâyî, diğer bir eseri olan “Mecmu’â-i Tevârih”te İmam Mahmud Efendi’den şu şekilde sözetmektedir:

“Eğrikapı İmâmı Mahmûd Efendi İbn Ahmed: Bâb-ı mezbûr dâhilinde vâki’ Avcı Mehmed Bey mahallesi mescidinde peder-mânde imâm ve fenn-i musikîde dahi tamâm olup mevlidhân-ı şehriyârî dahi olmış idi. İlm-i tecvîdi Toklu (Dede) imâmı Şeyhu’l-Kurrâ Halîl Efendi’den ahzeylemişdir. Bu hâl üzere vefât edüp bâb-ı mezbûrun hâricinde hattât-ı ‘alem Râsim Mehmed Efendi kurbunda pederi yanında defn olundığı seneye bu mısra’-ı târîh vâki’ olmışdır. امام محمود أفندیه ایده جنّاتی حقّ محراب İmâm Mahmûd Efendi’ye ide cennâtı Hakk mihrâb 1183 (1769)” (Ayvansarâyî, Mecmûa, Yazma, TSK, H.1565:75a; Matbu, Derin-Çabuk Yayını 1985: 241)

Eğrikapı-Avcıbey Cami-i Şerîfi Bir Zamanlar Ayakta İken. Eski Eser Encümen Arşivi. No:47

Eğrikapı-Avcıbey Cami-i Şerifinin 1933'te Vakıflar Müdürlüğünce Yıkıcıya Satılıp Yıktırıldıktan Sonra Kalan Duvar Bakiyeleri. İBB. Alan Başkanlığı Arşivi . Fatih.29

Eğrikapı-Avcıbey Cami-i Şerifinin 1933'te Vakıflar Müdürlüğünce Yıkıcıya Satılıp Yıktırıldıktan Sonra Kalan Duvar Bakiyeleri. İBB. Alan Başkanlığı Arşivi . Fatih.29

Eğrikapı-Avcıbey Cami-i Şerifinin 1933'te Vakıflar Müdürlüğünce Yıkıcıya Satılıp Yıktırıldıktan Sonra Kalan Duvar Bakiyeleri. İBB. Alan Başkanlığı Arşivi . Fatih.29

1933'te Vakıflar Müdürlüğünce Yıkıcıya Satılıp Yıktırılan Eğrikapı-Avcıbey Cami-i Şerifinin Arsasını Gecekondular İstilâ Ederken. İ. Hakkı Konyalı Arşivi. 5342

1933'te Vakıflar Müdürlüğünce Yıkıcıya Satılıp Yıktırılan Eğrikapı-Avcıbey Cami-i Şerifinin Arsasını Gecekondular İstilâ Ederken. Foto: Mustafa Meraklı. 2004

1933'te Vakıflar Müdürlüğünce Yıkıcıya Satılıp Yıktırılan Eğrikapı-Avcıbey Cami-i Şerifinin Arsasını Gecekondular İstilâ Ederken. Foto: Mustafa Meraklı. 2004

Eski İstanbul Haritalarında Eğrikapı-Avcıbey Cami-i Şerîfi. Alman Mavisi Haritaları.

Eski İstanbul Haritalarında Eğrikapı-Avcıbey Cami-i Şerîfi. Alman Mavisi Haritaları.

Eski İstanbul Haritalarında Eğrikapı-Avcıbey Cami-i Şerîfi. Pervitich Sigorta Haritaları.

Eğrikapı-Avcıbey Cami-i Şerîfi uzun yıllar arsası hali kalıp, gecekondu istilâsına maruz kalmışken, şu sıralarda hayırsever kimseler tarafından yeniden aslına uygun surette/mimaride ihyâ edilmektedir. Foto: Müfid Yüksel. 22.11.2016

Eğrikapı-Avcıbey Cami-i Şerîfi uzun yıllar arsası hali kalıp, gecekondu istilâsına maruz kalmışken, şu sıralarda hayırsever kimseler tarafından yeniden aslına uygun surette/mimaride ihyâ edilmektedir. Foto: Müfid Yüksel. 22.11.2016

Eğrikapı-Avcıbey Cami-i Şerîfi uzun yıllar arsası hali kalıp, gecekondu istilâsına maruz kalmışken, şu sıralarda hayırsever kimseler tarafından yeniden aslına uygun surette/mimaride ihyâ edilmektedir. Foto: Müfid Yüksel. 22.11.2016

Eğrikapı-Avcıbey Cami-i Şerîfinin Bânisi Fatih'in Avcıbaşısı Mehmed Bey'in Kabrinin 60'lı Yıllardaki Bir Resmi..

Eğrikapı-Avcıbey Cami-i Şerîfinin Bânisi Fatih'in Avcıbaşısı Mehmed Bey'in Kabrinin Şu Andaki Durumu. Foto: Müfid Yüksel. 22.11.2016

Eğrikapı-Avcıbey Cami-i Şerîfinin Bânisi Fatih'in Avcıbaşısı Mehmed Bey'in Kabrinin Şu Andaki Durumu. Foto: Müfid Yüksel. 22.11.2016

Eğrikapı Avcıbey Camii ile İlgili Eski Eser Encümeni Dosyası1

Eğrikapı Avcıbey Camii ile İlgili Eski Eser Encümeni Dosyası2

Eğrikapı Avcıbey Camii ile İlgili Eski Eser Encümeni Dosyası3

Eğrikapı Avcıbey Camii ile İlgili Eski Eser Encümeni Dosyası4

Eğrikapı Avcıbey Camii ile İlgili Eski Eser Encümeni Dosyası5

Eğrikapı Avcıbey Camii ile İlgili Eski Eser Encümeni Dosyası6